Friday, July 22, 2005

ساوه لي بيلگين و توركولوق: علي كمالي و تورك ادبيياتي


ساوه لي بيلگين و توركولوق: علي كمالي و تورك ادبيياتي

نوت: بو يازي گونئي آزربايجانين ساوه بؤلگه سي دوغوملوسو اولان توركولوق علي كمالي نين ياشامي و چاليشمالاري حاققينداديرּ بونا رغمن بو يازيدا يانليشليقلا :

١- ساوه ٬ زرند٬ همدان وּּּ ايران´ين مركزينده گؤسته ريليرּ حالبوكي ساوه٬ زرند٬ همدان و ּּּּ بؤلگه لري ايران´ين مركزينده يئرله شميرلر٬ ايران´ين شيمال غربي ويا گونئي آذربايجان´دا يئرله شيرلرּ

٢- بوگون ايراندا ياشاماقدا اولان فارس خالقي ايله اوچ مين ايل بوندان قاباق ايران فلاتينا كؤچه ن بير سيرا طايفالار عئيني سانيلميشديرּ حالبو كي چاغداش فارس خالقي تاريخده كي آدي گئچه ن طايفالارلا – ان باشدا پرسلرله- نه تك عئيني دئييلدير بلكه اونون دوغرودان داوامي دا ساييلميرּ چاغداش فارس و تاريخده كي پئرسلر٬ بوتونويله آپ آيري وارليقديرلارּ


مهران بهاري


علي كمالي و تورك ادبيياتي

پروفسور محمد تقي زهتابي
شماره 330 سال ششم 24 زيقعده 1424 17 ژانويه 2004 27 دي 1382

دونيا توركولوژي عئلمينين ايران توركلري باره سينده، معلوماتي اولدوقجا محدود، آز و يالنيش ايدي. اگر دونيا توركولوژي عئلمينين ايران توركلري باره سينده جيزديغي خريطه لر گؤزدن كئچيريلسه، گؤرونه ر كي ايراندا توركلر گويا ايران آذربايجانيندا ، بير ده جنوبدا فارس ايالتينده چوخ كيچيك بير آدا شكلينده اولان اراضيده ياشاييرلار. حالبوكي مساله تام بونون عكسينه دير. دونيا توركولوژي عئلمي و عومومييتله دونيا اؤلكه لري حؤكومت، دؤولت و عئلم داييره لرينين ايرانين ميللي تركيبي باره ده اولان معلوماتلاري تقريبن يوز ايلدن بري ايران دؤولتي و خوصوصىيله پهلويلر حوكومتينين ديكته سي، تلقيني و گؤسته ريشي اساسيندا وئريلميش معلوماتلارلا محدودلاشميشدير.

پهلويلر زاماني اينتئليجئنت سئرويسين ديكته سي و موتعصصيب داييره لرين زورو و امري اساسيندا، ايران دؤولتي بئله گؤسته رميشدير كي گويا ايران اهاليسينين 6/45 % فارس و 8/16% توركدورּ حالبوكي بوگون ايران جمعيتينين 52% تورك و 24% فارسدير. يعني چاغداش ايرانين 60 ميليون اهاليسينين 32 ميليونو تورك، 13 ميليونو فارس و قالاني او بيري ميللتلردن تشكيل تاپميشدير. بو واقيعييت سرلشگر رزم آرا´نين 1333 ـ 1330 جو ايللرده چاپ ائتديردييي اون جيلدليك «فرهنگ جغرافيائي ايران» كيتابيندان معلومدور. ايران جمعييتينين ميللي تركيبينده اولان بو نيسبت ميلادي 1916 ـ جي ايلده ده، يعني تقريبن يوز ايل بوندان اوولدن ده يازيلي سندلره اساسن بئله اولموشدور.

سون 50 ـ 40 ايل موددتينده كي عئلمي قازينتي ايشلري و درين تاريخي تحقيقاتلار چوخ آيدين گؤسته رير كي، ايران اراضيسينده ياشايان توركلر، يازيلي تاريخه معلوم اولدوغو اوزره٬ آلتي مين ايل بوندان اوولدن بو گونه قده ر بو يئرلرده ياشاميش، هميشه ايران تورپاقلاريندا ياشايان اهالينين اكثرييتينين تشكيل ائتميش و بو گون ده تشكيل ائتمكده ديرلر.

فارسلارا گلديكده ايسه اونلار٬ ميلاددان 900 ايل اوول اون قبيله شكلينده ايران فلاتينا گلميش، نئچه مين ايل اوندان اوول ايراندا ياشاييب، دونيانين ايلك يوكسك مدنييتلريندن بيريني قورموش ايلام، كاسي، قوتي، لوللوبي، هورري، ماننا و ماد توركلري و خوصوصىيله ايلام توركلرينين ايجازه سىيله بوگونكو فارس و كيرمان ايالتلرينده يورد ساليب قالميش، ايلاملاردان مدنيييت، اليفبا و يازماق كسب ائتميش، توركلره نيسبت اقلييتده اولموش و بوگون ده اقلييتده ديرلر. بو آلتي مين ايلليك تاريخي حقيقتلري و بو گون ايران تورپاقلاريندا مووجود ميللي تركيب واقيعييتلريني تام عكسينه گؤسته ره ن موتعصصيبلر، ايران تورپاقلارينداكي ميللي تركيب اوستونه تبليغاتي بير اؤرتوك چكه ره ك ايران اهاليسينين ميللي و ائتنيك تركيبيني ايسته ديكلري كيمي حقيقتين تام عكسينه نيشان وئرميش و دونيا عئلم داييره لري، حتتا دونيا توركولوژيسيني بئله آلداتميشدير.

بوتون دونيا ميقياسيندا، ائله جه ده ايراندا تاريخ عئلمينين اينكيشافي، ايره ليله مه سي، يئني ـ يئني حقيقتلرين اوزه چيخماسي و ايران تورك ضيياليلارينين قيسمن اؤز ميللي تاريخلريني باشا دوشوب، اؤيره نمه سي، پهلويلرين تعصصوب اوزوندن ياراتديغي بو غئير-ى عئلمي واقيعييته ضيدد اولان اؤرتويو ييرتيب آتماغا باشلادي. بو تعصصوب اؤرتويو تاريخ عئلمي باخيميندان قالديريلماسينا٬ آتيلماسي و ايفشا ائديلمه سىيله عئيني زاماندا بؤيوك «علي كمالي» بو ايشي فولكلور و ادبييات ساحه سينده ائتدي.

حوقوق عئلمي موتخصصيصي و بيرينجي درجه لي عدلييه وكيلي اولان علي كمالي، ايرانين مركزينده يئرله شن ساوه منطقه سينين (ساوه منطقه سي ايرانين مركزينده يئرله شمير٬ ايرانين شيمال غربي ويا گونئي آذربايجاندا يئرله شيرּ مهران بهاري) « بند امير» كندينده مونوور عاييله ده دوغولوب ، اورادا ايبتيدايي مكتبي و ساوه ده موتوسسيطه ني بيتيرميش و ايلك گنجليك ايللريندن توركجه و فارسجا شئعرلر يازيب مونتشير ائتميش ، حوقوق اوزره تئهران دانيشگاهيني بيتيرميش و تئهراندا عدلييه وكيلي وظيفه سينده چاليشميشدير. بوتون بو ادبي فعالييتلرله ياناشي علي كمالي سون 30 ـ 25 ايلده ساوه و زرند يئرلرينده ياشايان٬ اساسن خلج و بايات ائللري نسليندن اولموش توركلرين شيفاهي ادبيياتي، شاعير٬ اديب و يازيچيلارينين اثرلريني، بؤيوك هيممت سايه سينده توپلاياراق چاپا حاضيرلاميشدير.

بو بؤيوك ايشي ايله علي كمالي، قورو تعصصوبون عئلم، ايسلام و حقيقته ضيدد اولان اؤرتويونو ييرتيب، بوتون دونيايا گؤسته رميشدير كي همدان، ساوه و زرند اراضيلرينين اهاليسي نه تكجه ان قديم دؤورانلاردان توركدورلر، بلكه بوندان داها درين و ماراقلي، اونلار :

1ـ اؤز زنگين آغيز ادبيياتلاريني آلتي مين ايلدن بري ساخلاميش، اينكيشاف ائتديرميش، ايلام، ائلليپي، قوتي، لوللوبي، كاسي، هورري، ماننا و ماد فولكلورونون ايزلريني، ناغيللاري و داستانلارينين بير سيراسينين مضمونلاري، صورتلري و حتتا بعضن اؤزلريني بئله اؤز شيفاهي ادبيياتلاريندا قورويوب ساخلاميشلار.

2ـ دوغما، زنگين و اسكي فولكلورلاري اساسيندا عصيرلردن بري يازيلي ادبييات ياراتميش و اونلارجا شاعير، اديب، يازيجي، سؤز اوستاسي، تاريخچي، موختليف ريشته لرده عاليملر، سيياستچي، بؤيوك شخصييتلر و ايرانين حئيثييت و شرافتيني قوروماقدا، وار قووه لريله چاليشميش شخصييتلر، بئجرميشلر. بو منطقه نين توركلري، علي كمالى´نين توپلاييب عئلم عالمينه تقديم ائتدييي ماتئرياللار اساسيندا، عوموم تورك ادبيياتينين، دقيق دئمك ايسته سه ك، ايران توركلري و تورك ادبيياتينين بؤيوك بير قولونو كشف ائديب عيلمه ضيدد تعصصوب جايناغيندان نجات وئره رك، عئلم عالمي و توركولوژي دونياسينا تقديم ائتميشدير.

علي كمالي´نين بو بؤيوك ادبي خيدمتي و حقيقتده سياسي فعالييتي، تاريخ موتخصصيصلرينين چاليشمالاري ايله ال ـ اله وئره رك، آچيب گؤسته رميشدير كي ، توركلر بوگون و تاريخ بويو ايرانين بوتون اراضيلرينده ياشاميش و ياشاييرلار. ادبييات و تاريخ عاليملري آچيب گؤسته رميشلر كي ، تئهران´ين گونئييي و باتيسي همدان، ساوه، زرند، اسدآباد، سونقور، شهر كرد، كاشان و قوم´ون غرب تورپاقلاري، كيرمان´لا بندرعباس آراسيندا كي سيرجانات، كيرمان´ين غربي و شرقي يئرلرينده لاپ قديم زامانلاردان توركلر ياشاميشلار. تحقيقاتلار نيشان وئرير كي، خوراسان ايالتينده تقريبن ايكي ميليون تورك ياشاماقدادير و ان قديم زامانلاردان بو يئرلر تورك ائللرينين وطني اولموشدور.

همين بو آراشديرمالار گؤسته رير كي ، خوزيستان´دا شوش اطرافيندا ، ايلاملار دؤوروندن توركلر ياشاميش و ايندي ده ياشايير و اؤزلريني اشكاني بيليرلر. هابئله زنجان، قزوين ايالتلري، رودبار اطرافي و ايلام ولايتي اراضيلري توركلرين يوردودور. بو آراشديرمالار گؤسته ريركي 98 ائل و اوبادان عيبارت اولان 5/2 ميليونلوق قشقايي ائلي، ايصفهانين گونئييينده يئرله شن سميروم´دان باشلاياراق، فارس كؤرفزي ساحيللرينه قده ركي تورپاقلاردا، هم كؤچري، همده اوتوراق حيات سوره رك ياشاماقداديرلار و اينجه، زنگين و ماراقلي فولكلور و يازيلي ادبيياتا ماليكديرلر.

چاغداش ايران جمعييتينده بوتون بو مووجود اولان حقيقتلري آچيب گؤسته رمكده مرحوم علي كمالى´نين زحمتلري، خيدمتلري، ادبي فعالييتلري و توپلاديغي اثرلرين ان اؤنه ملي و ديققته لاييق اهمييتي و رولو اولموش وطنيميز ايران´ا بؤيوك تؤحفه دير. رحمتليك علي كمالي همدان، ساوه و زرند توركلرينين فولكلوروندان 15 ـ 10 جيلد حودودوندا قهرمانليق داستانلاري، ناغيللار، افسانه و ميفيك حيكايه لر و ساييره فولكلوريك اثرلر توپلاياراق ماشينلاديب، چاپا حاضيرلاميشدير. ميللي وارليغي، آنا ديلي و ادبيياتيني اوره كدن عاشيق و وورغونو اولان علي كمالي همدان، ساوه و زرند اهاليسينين سون ايكي يوز، يوز اللي ايل موددتينده يئتيشديريب، يازيب ياراتميش شاعير، اديب و ساتيريك (طنز قلم اوستادلارينين) اولدوقجا بؤيوك زحمتلر و مشققتلر نتيجه سينده، اثرلريني كند عاييله لرينين سانديقلاري، باغليلاري و دالدا ـ بوجاقلاريندان آختاريب تاپميش، بير آرايا توپلاياراق خططاطلار واسيطه سي ايله گؤزه ل خططه يازديريب چاپا حاضيرلاميشدير.

علي كمالي دوغولدوغو يوردو توركلرينين فولكلوريك اثرلري و اديبلرينين يازيب ياراتديغي اثرلري توپلاديقجا، ادبييات دونياسينا تانيتديرميشدير. او « وارليق» درگيسينين تحريرييه هئياتينين عوضوو اولموش و بو اديبلرين اثرلريني و اديبلرين اؤزلريني دولغون و درين مقاله لرله همين درگيده چاپ ائتديره رك، ايران توركلري، تورك دونياسي و عئلم عالمينه تقديم ائتميشدير. بو يازيچيلارين چوخو هم توركجه، همده فارسجا اثرلرين موالليفلري اولموشلار. علي كمالي آيري ـ سئچگيليك قويمادان، بو اديبلرين بوتون اثرلريني توپلاميش و چاپا حاضيرلاميشدير، حتتا بو اثرلرين بعضيلريني، او جومله دن مرحوم رززاقى´نين نووحه و مرثيه لريني باسديريب يايميشدير. مرحوم علي كمالي توپلاياراق ماشينلاديب خططاطلار واسيطه سيله گؤزه ل خططله يازديرديغي بعضي اثرلردن فوتولار چكديره رك ادبييات شوناسلار و عئلم مركزلرينه گؤنده رميشدير.

علي كمالي همدان، ساوه و زرند منطقه سي اديبلريندن اثرلريني توپلاماقلا كيفايتله نمه ميش، بونونلا ياناشي قشقايي ائلي شاعيرلرينين اثرلريني توپلاييب باسديران اديبلر و شخصلره اليندن گلن يارديملاري اسيرگه مه ميشدير. مرحوم علي كمالي بوتون بونلارلا دا كيفايتلنمه ميشدير، او موختليف اؤلكه لرده تشكيل تاپميش توركولوژي كونفئرانسلاردا فععال ايشتيراك ائده رك، وطني و خلقينين ادبي سيمالاري و اونلارين اثرلريني تورك دونياسينا تانيتديرميش و گؤسته رميشدير كي، تعصصوب عوموم تورك ادبيياتي و ايلك نؤوبه ده ايران توركلرينين بؤيوك بير ادبي قولونو نامردجه سينه اونوتدوروب محو ائتمه يه چاليشميش و ايسلامي حؤكومته قده ر بو چاليشمالاريندان ال چكمه ميشدير. بونونلا دا علي كمالي بوتون عئلم سئورلري، ويجدانلي عاليملري، دونيا توركولوژي عاليملريني و ايلك نؤوبه ده ايران تورك عاليملريني بو ادبي اثرلري قورويوب ساخلاماغا، توپلاييب محو اولماقدان نجات وئرمه يه و چاپ ائديب عئلم عالمينه تانيتديرماغا چاغيرميشدير.

علي كمالي موتعصصيبلرين هده ـ قورخولاريندان ابدن چكينمه يه رك، ايرانداكي پهلويلرين ميللي ظولمونو آچيب ايفشا ائده ن خاريجي راديولارين موخبيرلري ايله موصاحيبه لر تشكيل ائديب، اؤز دوغما خلقينه پهلويلردن اولموش ميللي ظولمو بوتون دونيا خلقلرينه چاتديراردي. او حتتا مدرك و سند عونوانىيلا، كونفئرانسلارين ايشتيراكچيلاري و راديو موخبيرلرينه گؤسته رمك اوچون، توپلاديغي فولكلوريك و ادبي اثرلردن اؤزو ايله نومونه لر آپارار، گؤستره ر و لازيم گلديكده اونلاردان اوخوياردي.

علي كمالي توپلاديغي ادبي اثرلري چاپا حاضيرلاديقدا، ايلك نؤوبه ده تقريبن 200 ايل اوول فتحعلي شاه قاجار دؤورو ياشاميش، ساوه اطرافيندا يئرله شه ن « مراغئي» (ماراغا) كندينده دوغولوب، ياشاييب ياراتميش و اورادا دا وفات ائتميش «تئليم خان»ين اثرلرينه فيكير وئرميش٬ اونون سئچيلمه اثرلريني چاپا حاضيرلاييب، دوستلارينين يارديمي ايله، اونلاري تدقيق ائتمكله ياناشي، ادبييات ساحه سينده دوكتورلوق ايشي حاضيرلاييردي و مووضونون آدي «سون ايكي عصرده ايران تورك ادبيياتينين مركزي قولو و تئليم خان»دان عيبارت ايدي كي، آذربايجان عئلملر آكادئميياسينين نيظامي آدينا ادبييات اينيستوتوسو طرفيندن 3/6/1996 تاريخينده تصديق ائديلميش ايدي. تاسسوفلر اولسون كي، وقتسيز اؤلوم بو اثرين تاماملانيب مودافيعه اولونماسينا آمان وئرمه دي.

علي كمالي دوغما خلقي، ديياري، شهري و كندلرينه او قده ر وورغون و عاشيق ايدي كي، الده ائتدييي بوتون ماددي ايمكانلاردان او يئرلرده ابدي آبيده لر، يوللار، كؤرپولر، بينالار و ساييره تيكديرمك اوچون ايستيفاده ائده ر، ادبييات و خلق خاديملرينه يارديم گؤسته ره ردي. علي كمالي ميللي ـ مدني مساله لرله علاقه دار ايشلر، كونفئرانسلار، توپلانتيلار، قوناقليقلار و ساييره خئير ايشلرده اؤن سيرادا گئده ن شخصلردن بيري ايدي. بو خئيرخاه ميللي اينسان آنا ديليميزده اولان اثرلرين چاپ اولونماسي، چاپدان سونرا ياييلماسيندا اليندن گله ني اسيرگه مزدي. علي كمالي گؤسته رديييميز ادبي اثرلرين چاپينا شراييط ياراتماقلا مشغول ايدي كي، آمانسيز اجل ايشيني دايانديردي. اونون بو وقتسيز اؤلومونه سبب يئنه ده اونون دوغما خلقي، ديلي و ادبيياتينا خيدمت يولوندا حدديندن آرتيق ـ چاليشماسي، اؤز صححت و سلامتليييني اونوتماسي، ايشده ايفراط ائتمه سي، جيسمي قودرتيندن آرتيق اؤزونه ايش تحميل ائتمه سي اولدو.

تاسسوفلر اولسون كي، علي كمالي عؤمرو بويو توپلاديغي اثرلرين چاپ ائتديرمه سينه مووفق اولمادي و بو ميللي ويجداني ايشي خلقي، ديلي، مدنييتي، ميللتي، تاريخي و دوغما خلقيني سئوه ن اونلارين گله جه يينه خيدمتي ميللي و ويجداني بورج بيلن آذربايجان و تورك ضيياليلاري، علي كمالى´نين جان بير مسلكداشلاري و قلمداشلاري و دوستلارينين عؤهده سينه بوراخدي.

اومودوموز وار كي، علي كمالي´نين بو ضييالي دوستلاري، اونون دينيميز، وطنيميز، خلقيميز، ديليميز، ادبيياتيميز و مدنييتيميزه گؤسته ردييي ميثيلسيز خيدمتلريني باشا چاتديراجاق، او مرحومون روحونو شاد، وطنيميز ايران و خلقيميزين باشيني اوجالداجاق و تورك ـ ايران ادبيياتيميزين همدان، ساوه و زرند ادبيياتي قولو كيمي بؤيوك و زنگين بير قولو، عئلم عالمينه تقديم ائتمكله اونو داها زنگينله شديره جكدير. علي كمالي´نين روحو شاد، يولو مؤحكم، داواملي و ايسته كلري حياتا كئچسين!.

0 Comments:

Post a Comment

<< Home