شاهسون موسیقی‌سی حاقدا عاشیق رمضانی «گونش» ایله موصاحیبه

متاسفانه در اثر شدت هويت زدائى ارضى آذربايجانى٬ بسيارى از ايرانيان حتى فرهنگيان و فعالين ترك ايرانى داراى تصورى نادرست و يا مبهم در باره موقعيت استان مركزى بوده٬ به خطا مناطق ترك نشين و آذربايجانى استانهاى مركزى, همدان, قم, تهران, كردستان و كرمانشاهان و نواحى مجاور آنها را در خارج آذربايجان و در ايران مركزى گمان نموده اندּ غافل از آنكه - همانگونه كه با نگاهى به نقشه نيز آشكار مى گردد- منطقه به هم پيوسته ترك نشين موضوع بحث٬ تماما در شمال غرب ايران قرار دارد و نه در مركز آنּ (تركهاى ساكن مركز ايران عبارت اند از تركهاى استانهاى اصفهان٬ يزد٬ سمنان٬ كهكيلويه٬ چهارمحال بختيارى٬ لرستان و ּּּּּ)ּ م. ب.
---------------------------------------
عاشیق گزه‌ر ائله باغلی

توضیح: بو موصاحیبه اصلینده قوم'دا یاییملانان گویه هفته‌لی‌یی‌نین تورکجه صفحه‌سینه حاضیرلانمیشدی. بو صحفه آذربایجان'ین تاریخ صحیفه‌سی‌نین ان حماسی و قیزیل یارپاقلاری واراقلاناندا، قوم'دا ارشاد اداره‌سی‌نین طرفیند‌ن رسمی مکتوب وئرمکله تعطیل اولوندو.

شاهسون ائلی صفوی حکومتی‌نین اورتالاریندان یعنی قیزیل‌باش‌لار داغیلدیقدان سونرا ایران'ین سیاسی و فرهنگی ساحه‌لرینده بؤیوک رول اوینامیشدیر. بو ائل صفوی دؤنمی شاه عباس زامانیندان بری قاجار'ین زاوالینا قدر موغان، عراق و مرکزی ایران'دا [جنوبى ترين بخش آذربايجان م. ب.] کوچ قون حالیندا یاشاییب‌دیر. ایندی تانیدیغیمیز مرکزی ایران [جنوبى ترين بخش آذربايجان م. ب.] شاهسون‌لری ایندی بوئین زهرا، ساوه، گازیران، رودبار تفرش و کرج'ین و تهران'ین اطراف شهرجیک‌لرینده و اؤزلجه قوم شهرینده یاشاییرلار. بو ائلین عاشیقلاری ایل‌لر بویو خالق ایچینده قورولان توی ـ دویون شنلیکلری و ها بئله مذهبی شنلیکلرده الده ساز، دیلده ماهنی تورک ائلی‌نین عنعنه‌لرینی دیلینی و فولکلورونو یاییب، قورویوبلار. بو عاشیقلار بوندان علاوه تورک دونیاسیندا سؤیله‌نن دستانلار، شعرلر و دستانلاردا دئییلن ایناملاری ایندی‌یه کیمی ائل ایچینده یاشاتماغا موفق اولموشلار. شاهسون ائلی ‌ده باشقا ائل‌لر کیمی یاناشی و قونشو ائل‌لردن ائتگی آلیب ائتگی بوراخماغا و ها بئله کولتوره‌ل (فرهنگی) ایلیشگی و رابطه‌لر مجبوریتنده ایمیش. اونا گؤره‌ده بو ائلین عاشیقلاری چوخلو شاهسون اولمایان ائل‌لرین ایچینده اؤزه‌لجه همدان، اراک و خلج ... [جنوبى ترين بخش آذربايجان م. ب.] تورکلری‌نین‌ ده تویلارینا قاتیلیب و دستان سؤیله‌ییب ساز چالیبلار. باشقا ائللرین عاشیقلاری دا بو ائلین آراسیندا تانینیب و ساز ـ چؤگور چالماغا آدلیم‌لانیب‌لار. آنجاق اؤنملی بودور کی هر عاشیق شاهسون ایچینه گلسه شاهسون ماهنی‌لارین و شاهسون هاوالارین اوخومالیدیر.

بو عاشیقلاردان بیریسی عاشیق مسیح‌الله رضائی'‌دیر کی شاهسون ائلیندن اولمایاراق بو ائلین ایچینده شاهسون چؤگورون چالیب و شاهسون هاوالارین اوخویوبدور. ایندی دونیادا عاشیق ادبیاتی حاققیندا چالیشانلار شاهسون عاشیقلارین قوم ساوه [جنوبى ترين بخش آذربايجان م. ب.] عاشیق موحیطی ایچینده یئرلشدیریرلر.

بو موحیطین اساس عنصرلاری 1. چؤگور 2. تیلیم خانین شعرلری و دستانلاری 3. شاهسون هاوالاری، ساییلیرلار. بو اوچ عنصری قیساجا بئله آچیقلاماق اولار:

1. چؤگور: چؤگور آدیلا تانیدیغیمیز ساز آذربایجان عاشیقلارینین سازیندان بیر آز فرقلی‌دیر (?). بو سازین سسی بم و اوندا چالینان هاوالار آرتیق محزون اولار. بو سازین کؤکو و ها بئله پرده‌لریده آذربایجان سازیلا آزجا فرقلی‌دیر. (?)

2. تیلیم خان: تیلیم خان (1209‌ـ‌1141) یازیب یاراتمیش و مرکزی ایران'ین [جنوبى ترين بخش آذربايجان م. ب.] ان‌بؤیوک شاعیری ساییلیر. بو شاعیرین 700 حدودوندا الیمیزه چاتدیقی شعرلرینین بیر نئچه‌سی‌نی بو ماحالین عاشیقلاری توی ـ دویونلرده اوخویارلار و تئلیم خان'ین اؤز حیاتی ‌دا بیر دستان کیمی اولاراق و اونون مهری خانیم'ا عاشیق اولدوغو و بو عشقین ماجرالاری اصلی‌ـ‌کرم، غریب‌ـ‌ شاه صنم دستانی کیمی عایشقلار طرفیندن سؤیله‌نر.

3. شاهسون هاوالاری: شاهسون هاوالاری دئدیگیمیز تقریبا ایگیرمی‌یه یاخین اؤزه‌ل هاوالاردیر کی آذربایجان عاشیق هاوالاریندان فرقلی‌دیر (?). شاهسون عاشیقلاری آذربایجان و تورکیه هاوالاری ایله یاناشی اوز هاوالارین داها آرتیق منیمسه‌ییب‌لر. بو هاوالاردان کلکوkələku / دوه زنگیDəvə Zəngi یارجانلی Yarcanlı / کؤچ هاواسی Koç Havası و ... آد آپارماق اولار. شاهسون‌لرین بو هاوالارلار یاناشی چئشیدلی تیرینگه‌لری ده واردیر. بو تیرینگه‌لرده‌ن لئیلانا Leylana و قاراخان QaraXan تیرینگه‌سیینه اشاره ائتمک اولار. قاراخان تیرینگه‌سی تورکیه‌ده سؤیله‌نیلن کؤچری تیرینگه‌سی ایله بیر هاوادیلار و تورکیه موزیک آراشدیجیلارا قاراخان هاواسین ائشیتدیگدن سونرا آرتیق تعجب ائتمیشدیلر. ایران تورک یازارلار، شاعیرلر و عاشیقلاری حاقدا ایل‌لرجه تحقیق ائده‌ن حؤرمتلی آکادمسین دوکتور علی قافقازیالی شاهسون شعری حاقدا آرتیق تدقیقات آپاریب کی یاخین گله‌جکده تورکیه‌ده یاییلاجاقدیر. آنجاق ایندی شاهسون ائلی‌نین ایچینده یوزدن آرتیق عاشیق، بالابانچی، دوهول‌چی یاشاییرلار. اما بللی‌دیر کی اونلارین ایچینده اوستاد و ائل طرفیند‌ن آلقیشلانمیش عاشیق‌لرین سایی بارماقلارین سایینا دا یئتیشمز. عاشیق علی رمضانی «گونش» او اوستاد عاشیقلاردان بیریسی‌دیر. عاشیق رمضانی 1328 گونش ایلی ساوه'‌نین انجیلاوند کندینده دونیایا گؤز آچیب. 22 یاشیندان ساز‌ـ‌ سؤز دونیاسینا قدم قویوب و اؤزو دئمیشکن ایلک دؤنه چؤگورو آتاسیندان و سونرا عاشیق محمدعلی صوفلار و عاشیق قیاسی جباری'‌دان اؤیره‌نیب‌دیر. اونونلا آپاردیغیمیز قیسا بیر موصاحیبه‌نی اوخوجولاریمیزا تقدیم ائدیریک.

سید حیدر بیات

س: حؤرمتلی عاشیق رمضانی جنابلاری لوطفا اؤزونوزو بیزیم اوخوجولاریمیزا تانتدیراسینیز.
عاشیق رمضانی: من عاشیق علی رمضانی شاهسون ائلی نین یارجانلی طایفاسیندا‌نام. انجیلاوند کندینده دونیایا گؤز آچیب سونرا بیر موددت قوم'دا یاشامیشام. 1362‌ـ‌‌جی ایلده ساوه‌'یه کؤچوب و اوچ ایل اوردا قالاندان سونرا یعنی 1365 ـ‌جی ایلده اوردا «حکیم تیلیم خان» استریوسونو یولا سالدیم. و ائله او ایل‌لرده‌ن عاشیقلیقا باشلامیشام. و او استریودا 40 کاسیت اؤز ائلیمه تقدیم ائتمیشم. بو کاسیتلارین ساز سؤزون من سؤیله‌میشم و بالاباننین زحمتی هنرمند یولداشیم عابباس اسماعیلی جنابلاری چکیبلر. سونرا قوم'ا گلمیشم و آللاهین لوطفو ایله بو گونه کیمی عاشیقلیغا داوام ائتمیشم.

س: چوخلو قوم شهرینی مذهبی بیر شهر تانیرلار. سیز بو شهرده اؤز ایشینیزه نئجه داوام ائدیبسیز؟
عاشیق رمضانی: بیز قوم'‌دا تورکلرین و شاهسونلرین ایچینده عاشیق‌لیق ائدیریک و دئمه‌لی بیزیم هنریمیز دینی بیر هنردیر. بیزیم عاشیقلار پیغمبریمیز حضرت محمد (ص) و اماملاریمیز مولا علی (ع) امام رضا علیه‌السلامدان سؤز دانیشارلار. مثلا حکیم تیلیم خان'ین معراجنامه‌سین و امام حسین علیه‌السلام'ین «دشت کربلا»سین من ایکی کاسیتده اوخوموشام.

س: تیلیم خان'ین مشهد سفرنامه‌سی‌ ده واردیر سیز اونو دا اوخویارسیز؟
عاشیق رمضانی: بلی اونو دا اوخویاریق. تیلیم خان'ین شکیات ‌ـ‌ سهویاتی دا واردیر انشاءالله اونو دا اجرا ائده‌جه‌یم. آنجاق بیزیم ایشیمیز اؤز هوییتیمزدن و کیملیگمیزده‌ن دفاع ائتمک و دینیمیزی و دیلیمیزی قوروماقدیر. بیز دستانلاریمیزی باشلایاندا اول مولا علی'‌دن اوخویاریق سونرا دستان دئمه‌یه باشلاریق.

س: سیزجه بوگون تورک دیلیمیزی و کیملیگیمیزی قوروماق اوچون نه ائتمه‌لی‌ییک؟
عاشیق رمضانی: بیز بیر اولمالی‌ییق. البته دولت‌ ده گرک بیزه کمک ائده و بیزیم عاشیقلاریمیزی تلویزیوندا و رادیودا و نشریه‌لرده تانیتدیرا. ایندی ایران تورکلری‌نین چوخو مثلا تبریز یا خراسان یا شیراز یا یاسوج تورک‌لری بیزی چوخلو تانیمیرلار.

س: ایندی قوم'دا و مرکزی ایران'دا [جنوبى ترين بخش آذربايجان م. ب.] تورک‌لر گئتدیکجه اؤز دیل‌لریند‌ن و فرهنگ‌لریند‌ن اوزاق دوشورلر. سیزجه بو دوروم (وضعیت) داوام ائتسه بیزیم گلن نسیللریمیزده ‌ده عاشیقلیق سنتی داوام تاپا بیلر؟
عاشیق رمضانی: هر حالدا بیز اصالتیمیزی ساخلامالی‌ییق و اومود ائدیره‌م کی عاشیق‌لیق سنتی آرادان گئتمه‌سین. و جاوانلاردان ایستیره‌م کی اؤز ائل‌لری‌نین فرهنگینی و دیلینی و مخصوصا عاشیقلیق سنتی‌نی قوروماغا تلاش ائتسینلر.

س: قوم'دا کی فعالیت‌لرینیزد‌ن بیزه سؤز آچاسیز؟
عاشیق رمضانی: قوم'دا حدودا 70 کاسئت عاشیق حسین علی‌حسینی'‌نین امکداشلیقی ایله ائلیمیزه تقدیم ائتمیشیک. بو کاسیتلاردادا ساز = سؤز مندن اولوب و عاشیق علی‌حسینی بالابانین زحمتینی چکیبلر.

س: سیز چوخلو هانسی ماحال‌لارین توی‌لاریندا چیخیش ائده‌رسیز؟
عاشیق رمضانی: بیز بوئین زهرا، خرقان غرب و شرق، ساوجبلاغ، همدان اطرافی، تفریش'ین رودبار'ی، اراک'ین فراهان بؤلومو و ها بئله قوم، کرج تهران و شهریار'ین ایچینده و اطرافیندا [جنوبى ترين بخش آذربايجان م. ب.] یاشایان شاهسونلرین توی ـ دویونلرینده چیخیش ائده‌ریک.

س: سیزین شاهسون عاشیق هنرین تانیتدیرماغا خارجی سفرلرینیز ده اولوب بو حاقدا دا بیزه بیلیگی وئره‌سیز؟
عاشیق رمضانی: 1376‌ـ‌جی ایل حسین علی حسینی ایله بیرلیکده آذربایجان جمهوریتی'نه گئتمیشیک بو سفر رحتملیک دوکتور علی کمالی'‌نین تشبثی ایله شاهسون موسیقی‌سی و حکیم تیلیم خان'ی تانیتدیرماق اوچون ترتیب وئریلمیشدی. رحمتلیک دوکتور کمالی ساوه، قوم و اراک تورک‌لری‌نین [جنوبى ترين بخش آذربايجان م. ب.] فرهنگینی تانیتدیرماق اوچون چوخلو زحمت چکدی آللاه اونو رحمت ائله‌سین. بو ایل ‌ده آقای دوکتور علی قاقفازیالی شاهسون موسیقی‌سی حاققیندا تحقیق ائتمک اوچون قوما گلمیشدی کی بیز ایله گؤروشندن سونرا بیزی تورکیه'‌یه دعوت ائتدی و بیز اوردا اوستادلارا و اؤیرنجی‌لره (دانشجولارا) حسین علی‌حسینی ایله بیرلیکده چیخیش ائتدیک. بو سفرده آقای سیدحیدر بیات قوم'دا «تورک ادبیات اوتاغی»‌نین مسئولو بیز ایله بیزیم فرهنگیمیزی و ائلیمیزی تانیتدیرماق اوچون تورکیه‌'یه دعوت اولموشدو. من اوستاد دوکتور علی قافقازیالی وآقای بیات جنابلاریندان و باشقا یولداشلاردان تشکر ائدیره‌م.

س: سیزین فرهنگی نهادلاردان نه انتظاریز واردیر؟
عاشیق رمضانی: بیزیم انتظاریمیز واردیر کی دولتیمیز بیزی آیری هنرمندلرده‌ن سئچمه‌سین. مثلا بیمه، وام و ها بئله امتیازلار بیزیم تورک عاشیق‌لارا دا تعلق تاپسین. چون چوخلو عاشیقلار و هنرمندلر قوجالاندان سونرا آیری قازانج‌لاری یوخدور.

س: سون سؤز:
عاشق رمضانی: من اوستاد عاشیقلار مخصوصا عاشیق بالاخان دانش بیات، عاشیق مسیح‌الله رضائی، عاشیق قیاسی جباری، عاشیق حیدر محمودی و جاوان عاشیقلاریمیز عاشیق حسین علی حسینی، عاشیق تقی محیط،‌ محمد خوشرو، عاشیق حسین یاری، ابوالفضل ذوقی، بوداقعلی رشیدی، مهدی صدری، محمد علی صحرایی، عاشیق علی جمالی و شاعیریمیز بختیار فرخ و شاهسون ائلینه خیدمت ائدن استریولاردان خیام، عشایر و مخصوصا ائل سئوه‌ن (شباهنگ) استریوسوندان تشکر ائدیره‌م. و اؤز ائل‌لریمیزدن ایستیرم کی عاشیقلاریمیز آرتیق منیمسه‌سین‌لر. حکیم تیلیم خان بویورور: عاشیق گزه‌ر ائله باغلی.