Monday, August 13, 2007



ساوه قوم شاهسئون‌لری ایچینده فال بایاتیلاری (۱) / حمید قرایی

۲۲ , ۱۳۸۶, ۱۸:۴۶
توپلایان: حمید قرایی
دوزنله‌ین، ایضاحلار و اؤن سؤز: سید حیدر بیات

قزوین، مرکزی، قوم و تهران اوستانلاریندا یاشایان شاهسئونلر قرن‌لر بویو کؤچری اولوب و توپلام بیر شکیلده یاشاییب و باشقا خالقلارلا ایلگی‌لری آز اولدوقدان دولایی، هئچ بیر باشقا توپلومون ایچینده اریمه‌ییب و اؤز فولکلورلارینی و دیل‌لرینی ساغلام شکیلده ساخلاماغی باشارمیش‌لار. بو ائلین ایچینده هله‌ ده تاختا قاپی‌ اولماقدان اؤنجه قاراچادیرلاردا یاشاماغی خاطیرلایان اینسانلارا راست گلمک اولار. شاهسونلر تاختا قاپیدان سونرا دا آرتیق توپلام شکیلده کندلرده یئرلشیب و دئمه‌لی ایگیرمی اوتوز ایل بوندان اؤنجه‌یه کیمی، گئنل آراچلار ین (رسانه‌های عمومی) آسیمیله آزارینا اوغراماییب و یئنه ده اؤز کولتورلرینه یییه دورا بیلمیش‌لر. آنجاق بو سون اون ایگیرمی ایلده بونلار دا ساوه، قوم، کرج، تهران کیمی شهرلرده یئرلشیب و یوز ایل‌لردن بری ساخلادیقلاری عنعه‌لر، گله‌نک‌لر، کولتور و فولکلورلاری یوخ اولماغا باشلامیشدیر. آنجاق بونلا بئله شاهسئون فولکلورو هله‌ده آجارلیغینی الدن وئرمه‌ییب و فولکلور وورغونلاری چوخ شئی‌لر بو دنیزدن چیخارا بیله‌جک‌لر.
شاهسئون فولکلورو آذربایجانین ان زنگین فولکلور شاخه‌لریندن بیریسی‌دیر. کئچن ایل قیشدا دوکتور بوسنالی‌ ایله خلجستان بؤلگه‌سینده خلج دیلی حاقدا بیر هفته‌لیک آراشدیرمالاریمیزدا شاهسئونلرین اونلو عاشیقی عاشیق گونش و هابئله ائل سئون استریوسونون مودورو داوود تورکمن ده کؤنوللو اولاراق بیزه یانداش اولموشدورلار. او بیر هفته‌ده بو ایکی ائل وورغونونون دانیشیقلاریندا بو فولکلورون زنگین اولماسینا داها دریندن اینانمیشدیم. اؤزلجه ایکی نفر یاشلی یا آلایاش شاهسئون بیری بیری ایله دانیشیب دیلله‌شنده بو ائلین نه قدر درین فولکلورا مالیک اولماسینی بیلمک اولار.
او زاماندان بری شاهسئون‌لرین فولکلورونو توپلاماغی اؤن پیلاندا یئرلشدیردیم. سونرالار سایین مهران بهاری بو ایشین اؤنمینی بیر داها دا منه خاطیرلادی.
بوندان اؤنجه شاهسئون فولکلورو ساحه‌سینده بختیار فرخ جنابلاری‌نین یازدیغی شاهسئون مثل‌لری انترنیت‌ده و ها بئله قومدا یاییملانان و ایندی قاپانان “گویه” هفته‌لی‌یینده یاییملانمیشدی. آیریجا بختیار فرخ شاهسئون بایاتیلارینی دا توپلاماغا باشلاییب‌دیر. نئچه هفته بوندان اؤنجه قومدا تورک ادبییاتی کیلاسلارینا قاتیلان شاهسئون گنجی سایین حمید قرایی دان بو ائلین زنگین فولکلورونو توپلاماغی ریجاء ائتدیک.
حمید ده ایلک ایشی اولاراق شاهسئون فال بایاتی‌لارینی بیر یئره توپلادی. حمید باشقا فولکلور چئشیت‌لرینی ده توپلاماغا باشلاییب‌دیر، بو ماتئریال‌لار منظم شکیلده هر آی اوخوجولارین قوللوغونا سونولاجاقدیر.
بو بایاتی‌لارین اؤلچولری، قافیه‌لری و… حاقدا هله‌ بیر شئی یازماییریق و یالنیز ماتئریال اولاراق یاییملانیر، بونلار توپلانیب بیر یئره ییغیشاندان سونرا بونلارین اوزره آکادمیک آراشدیرمالار گئده بیله‌جک‌دیر.
فال بایاتیلارینا گلدیکده بو نوع بایاتیلاری ایلک اؤنجه ۱۹۹۳-جو ایلده آلمانیادا یاییملانان بایقوش درگی‌سینین ایلک ساییندا والی گؤزه‌ته‌نین تشبثی ایله علم دونیاسینا تانیتدیریلمیشدیر. والی بو بایاتیلار حاقدا یازیر:

«شسونلرين بو باياتي فالي، تکجه قادينلار طرفيندن آچيلابيلر. بو فال چئشيدي هاميسال (کولئکتيو) بير بيچيمده اولار. ياشلي بير آغ بيرچه‌یين دؤوره سينه اوتورانلارين بيري، ايسته دي‌یي بير باياتي نين بيرينجي بنديني اوخويار. آغ‌بيرچک قرنه (قاري ننه) هر اوخونان بنده، اتگينده گيزلتدي‌یي تسبيح مونجوقلاريينان سايار. ۴۱.جي باياتي نين بيرينجي بندي فالين ياخچي، اورتا، قولاي، پيس اولماسيني گؤرسه ده‌ر. ۴۱.جي باياتي نين بيرينجي بندي اوخوندوقدان سونرا، فال آچان قرنه باياتي نين آرديني اوخويوب، ياخچي، پيس، قولاي، اورتا اولدوغونو دئیه‌ر»
والی‌ قیرخ بیر بایاتی اؤرنک وئرمیشدی، ایندی حمید قرایی‌نین توپلادیغی بایاتیلار نئچه یوز بایاتی اولاجاقدیر. بو بایاتیلارا عین حالدا چئلیده‌نه‌ ده دئییلیر.

بایاتیلارین بیرسیراسی قولاغیمیزا تانیش گلسه‌ ده بیر سیراسی داها تانیش اولمایان و بئکر شکیلده بدیعی تصویرلر و مضمونلارلا دولودور. بونلارین چوخو صریح شکیلده کؤچری ائل‌لرین دورولوق و صریح لی‌ییندن بیر گوزگودور. عین حالدا چئشیدلی ائل‌لر و طایفالار و میللت‌لر حاقدا باخیشلارا دا بونلارین ایچینده راست گلمک اولار. اؤرنک اولاراق کوردلرین حاققیندا شاهسئونلرین نئجه فیکرلشدی‌یی‌نی بو بایاتی‌لارین ایچینده اوخویاجاقسینیز. اونودولموش سؤزجوکلر ده بو بایاتی‌لارین ایچینده آز دئییل.
شاهسئون فولکلورونون توپلانیشی ایله آذربایجان فولکلورونون تانینمامیش بیر آداسی تانینا بیله‌جکدیر، بو تانیش‌لیق بیزیم ادبیات دا و دیلده ائتگی‌سیز اولا بیلمز.
حمید قرایی نین شاهسئون دلی‌لر طایفاسیندان اولدوغونون خاطیرلاماسی دا گره‌کیر. نییه کی احتمالن بو بایاتی‌لار هر طایفانین ایچینده چئشیدلی اولا بیلسین، اؤرنک اولاراق والی گؤزه‌ته‌نین توپلادیغی بایاتیلارلا بو بایاتیلارین آراسیندا فرقلر دویولور، بو مسئله بو بایاتی‌لارین ایکی طایفایا یانی یارجانلی و دلی‌لر طایفاسینا باغلی اولدوغوندان آسیلی اولا بیلر.
بو بایاتیلارین یازیسیندا شاهسئو‌ن لهجه‌سی‌نین اؤزه‌للیک‌لری امکانیمیز قدری گؤز اؤنونه آلینیب‌دیر.
سایقیلارلا
سید حیدر بیات
قوم یای ۸۶

میخک اکدیم گؤردولر
گولله‌ممه‌میش دردیلر
خوش او قیزین حالینا
سئودی‌یینه وئردیلر

میخک اکدیم قاشینا
یار توتدوم هاواسینا
یاری منده‌ن ایله‌ین (منی یاردان ایله‌ین)
ایلی دونسون یاسینا

میخک اکدیم باییرا
یئل وورا تئل آییرا
ایککی گؤیول بیر اولسا
خودا نئجه آییرا

میخک اکدیم باییرا
قوش قاناتین آییرا
ایککی گؤیول بیر اولسا
خودا نئجه آییرا

آغ آت بیچنده گزه‌ر
بیخاو قیچیندا گزه‌ر
من قوربان او قارداشا
خانلار ایچینده گزه‌ر

آغ آت کیشنه‌دی گلدی
گًََمین دیشله‌دی گلدی
من قوربان او قارداشا
قوْیون باشلادی گلدی
گمgəm: آتین آغزینا وورولان دمیر

قارشی‌دا ایمام‌زادا
گلمیشم سنه دادا
ال مندن اتک سندن
سئودی‌ییم وئرمه یادا

قارشی‌دا قوْچ یاتیبدی
بوینوزونو چاتیبدی
حئییف او قوْچا اولسون
قوررو یئرده یاتیبدی

اوتایدان علی گلئر
علی دیوه‌لی گلئر
کاغیذ یازین یوللایین
قیزلارین شاهی گلیر

عاششیغی دئر بایاخ گلدیم
دوْلدوردوم بایاخ گلدیم
یاش دئدی اوز یاشادیم
گؤیول دئر بایاخ گلدیم

آغ تاووخ اوچدو گئددی
قاناتین آچدی گئددی
عمی قیزی کؤر اوییدیی
عمی‌اوغلوی کوسدو گئددی

او تایدان گلئرم من
چاغیرما دونئرئم من
اوْتوی پالیت کؤزودو
یئلپه‌مه یانئرئم من

آغ آت یولدا دوروبدور
خططی خالدا دوروبدور
آغ آت یالیی کسئیدیم
گؤر نه حالدا نه دوروبدور

بولاخ باشی پیتیراخ
خالی سالین اوتوراخ
بئش سن دییه‌ی بئش ده من
بلکه غمدن قورتولاخ

بولاق باشی پیتیراخ
چادیر قورون اوتوراخ
بئش سن دییه‌ی بئش ده من
بلکه غمدن قورتولاخ

اوتایدان گلیشی‌یه
من قوربان یئریشی‌یه
بیر چرک ایپک اولام (ulam)
دولاشام اریشی‌‌یه (dulaşam)

بیرجه بؤلوک آغ تاووخ
یاییلیر یولا تاووخ
سن منیمه‌ی من سنیی
پوخ یئمسین آغزی ساووخ

ده‌ییرمن اوستو چیچک
اوراخ گتیر گول بیچک
قارداش آداخلیی گؤردوم
آلاگؤز اوْیما بیرچک

بو دره باشدان گلر
سوزولوب باشدان گلر
هر کیم یارین ایسته‌سه
دوروب او باشدان گلر

قلیانین باشی یاندی
اود دوشدو داشی یاندی
دردیی غم شربتی‌دی
ایچدیکجه اورک یاندی

سو گلئر بوروخ بوروخ
سویا ووردوم یوموروخ
هر کس دئسه یار گلئر
ایکی گؤزوم موشتولوخ

سو گلیر آخماغینان
داش قیه ییخماغینان
منیم او اینجه یاریم
دالدادا باخماغینان

بو دره‌نین اوزونو
اوغلان قایتار قوزونو
گئد بابایا دئیینن
منه وئرسین قیزینی

بو دره اوزون دره
گئددیکجه اوزون دره
بوردا بیر باغ اکمیشم
یار گله اوزوم دره

دالان آلتی دریندی
سو سپمیشم سریندی
منی بو درده سالان
بیر آلا گؤز گلیندی

بو یازغی یازغی دؤیلو
یازیلمیش یازغی دؤیلو
آتام آنام ساودامی
گؤینوم هئچ راضی دؤیلو

آغ داغین او یوزوندا
جئیران اوینار دوزونده
من یاریمی تانئرئم
قوشا خال وار اوزونده

دام دامادی دامیمیز
قوشادی ائیوانیمیز
سن اوردان چیخ من بوردان
کؤر قالسین دوشمانیمیز

قیزیل گول قوتودادی
یار یاتیب یوخودادی
سسلن سسی‌یه قوربان
مطلب ویره‌ن خودادی

قاراقان بولاخلاری
گؤی چالئر دیرناخلاری
سن اول سلمگ آغاجی
من اولوم بوداخلاری

سو گلئر لوللـه‌ن‌نیریر
باغچانی گؤللـه‌ن‌نیریر
منیم او خوردا یازیم
دیلسیزی دیللـه‌ن‌نیریر

داما چیخدیم بویلادیم
داسمال آلدیم اوینادیم
گؤردوم یاریم گلمه‌دی
اوتوردوم چوخ آغلادیم

آغ داغا باخ آغ داغا
سئوکه وئریب مئو باغا
بو آلا گؤز داققالی قیزلار
گیدر جلاد ساغماغا

بو دره‌نین اونون (ünün) چک
اوْتون یاندیر کولون چک
غریبه قیز وئره‌نین
بوینو آردیندان دیلین چک
(ün: سس)

بو دره‌ینه‌ن گئدمیرم
چارقاتیم یئلله‌دمئرم
جاهال اوغلان گؤرومم
دول کیشی‌یه گئدمیرم

آی گیدر باتان ییره
دوست قیلام یاتان ییره
گلین ال اله وئره‌ک
گیدک نار ساتان یئره

آیینان اولدوزونان
قونومام سولدوزونان
باشیم بلایا گئچتی
بیر دیل بیلمز قیزینان
(قونومام: قونموشام، قونماق: کؤچری ائل‌لرین یایلاقدا یا قیشلاقدا قونوب چادیر قورمالاری. قوم ساوه کؤچری ائل‌لری بونا کؤچ قون دئیه‌رمیش‌لر. من بیر شعریمده کؤچ قون دئییمینی ایشلتمیشدیم، بیر ائدیتچی یولداش اؤز نظرینده بونو اصلاح! ائدیب قون کؤچ یازمیشدی.
سولدوز: قوم ساوه ده یاشایان بیر تورک طایفاسی)

گیدئردیم یولومونان
اوینئردیم گولومونن
کوسدورومم گولومو
لال اولموش دیلیمی‌نن

بیرجه بؤیوک خوردا قیز
دولدوروم من داما؟ قیز
قاباقی‌ییز کسیم من
ساخلاداییم شاما قیز

سو گلدی آرخ ائیله‌دی
اووقاتیم تلخ ائیله‌دی
بو ایشلری،؟
قیریلمیش خالخ ائیله‌دی

ساققیز آغاجی سودا
بیرین کس بیرین بودا
گؤزو یولدا قالانین
مدلبین وئرسین خودا
(بودا: دیدیب پارچالاماق)

ساققیز آغاجی هاچا
الیم دولاشدی ساچا
من بیر اوغلان ایستئره‌م
منی گؤتوره قاچا
(ایکینجی مصراع بئله ده قئید اولموشدو: من بیر هونرلی اوغلان ایستئرئم)

بیر قیز سئودیم کوردلردن
حانا گئدمز اللردن
گل گل گؤتوروم قاچیم
قورتاریم کؤپکلردن

بیر قیز سئودیم دللردن
حانا گئدمز اللردن
گل گل گؤتوروم قاچیم
قورتاریم آغیر ائل‌لردن
دل‌لر: شاهسئون ده دلی‌لر طایفاسی.

قارشی‌دا بیر قویو وار
آبی کؤوشر سویو وار
اولومام درد دلی‌سی
منه دئرلر خویو وار
خویلو: دلی، زنگان دا جینلی خویلو دئییمی چوخ ایشلک دیر.

علی‌یم علمیم وار
داواتدان قلمیم وار
یاخینا گله بیلمم
ییراخدان سلامیم وار

علی دیر منیم آرخام
مورشیت یول وئره قالخام
سیزینتیدان دؤیونم
چئشمه دن گلن آرخام

گیدن گئدمه ایشیم وار
زرگره گوموشوم وار
سن گیدن اؤلکه‌لرده
گؤزو باغلی قوشوم وار

قیزیل اوزوک پیروزه
گئدین دئیین خوروزا
بو گیجه بانلاماسین
یار گله‌جکدی بیزه

قیزیل اوزوک بندی یار
نه دئدیمکی دؤندو یار
هله کی دؤنوبدور
منده بیللم اؤلدو یار

قیزیل اوزوک لال قاشی
دور گئد ایییدلر باشی
آدیی دییه بیلمئرئم
خان قییینیم قارداشی

قیزیل اوزوک لاخ لاخی
وئردیم آنام ساخلادی
آنامی پیر اولسون کی
منی تئز آداخلادی

اوغلان آدیی جمشیددی
گون داغلارا دؤنوبدو
سن آلیب وئرن اوزوکلر
بارماغیمدان دوشوبدو

اوغلان آدیی طالیبدی
گون داغلارا چالیب‌دی
سن آلیب وئرن اوزوکلر
بارماغیمدا قالیبدی

اوغلان آدیی مورشوددو
گون داغلارا دوشوبدو
اؤزوی هئشتاد دؤیوله‌ی
مال گؤتویو اؤرتوبدو
هئشتاد: هئچ زاد

اوغلان آدی یاقوبدور
گون داغلارا دوغوبدور
سن آلیب وئرن اوزوکلر
بارماغیمی بوغوبدور

اوغلان آدی مورشوددور
گون داغلارا دوشوبدور
سن آلیب وئرن اوزوک
بارماغیمدان دوشوبدور

آردی اولاجاق….

0 Comments:

Post a Comment

<< Home