Friday, February 08, 2008




تيليم خان يوردوندا / مهندس حسن راشدي
, ۱۳۸۶, ۰۲:۴۱
(آلما يولو: بو مقاله تيليم خانين دؤردونجو قورولتاييندا مره‌غئي کندينده (۱۳۸۶ ياي) مهندس راشدي‌نين اؤز توسطي ايله اوخونوبدور. تيليم خانا عاييد قورولتاي‌لار حاقدا دئمه‌لي‌ييک کي بو قورولتاي ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ جي ايللري ايکي دؤنه قورولموشدور. سونرا اون بئش ايل سوسغونلوقدان بری بير داها ۱۳۸۵-جي ايل ايکينجي قورولتاي‌لار سيراسي باشلانيب و ۱۳۸۶ جي ايلده ده داوام ائتميش‌دير. اومودوموز بونادير کي بو علمي و کولتورل قورولتاي هر ايل تيليم خان آدينا آدلان گون ياني تير آيي‌نين ايگيرمي يئدديسينده داوم ائتسين. )
تيليم خان يوردوندا
وطنيميزين و ائليميزين فخري ساييلان، شعرلري ديللر ازبري، اؤيودو نصيحت‌لري ديلدن ديله، اوٍركدن اوٍرگه گزيب دولانان حكيم تيليم خان آدينا قورولان قورولتاي دا ايشتيراك ائتمك‌دن اوٍرك دن سئوينيرم.بيز ياخشي بيليريك وطنيميزين موختليف گوشه لرينده، دوغما ادبيات و مدنيت خزينه‌ميزين اينجي و ميرواري‌لرينين چوخو، هله ده غوربت توزو آلتيندادير، لاكين اينانيرام غئيرتلي و ايناملي اينسانلاريميزين تلاشي سايه‌سينده غوربت توزو آلتيندا قالميش بو قيمتلي گوهرلر هميشه توز آلتيندا قالماياجاق و بير گوٍن قدير بيلن ميللتيميز ايچينده پارلاياجاق، نئجه كي تيليم خان آدلي بو قيمتلي گوهر غيرتلي و ايناملي اينسانلاريميزين تلاشي ايله پارلادي.اينقيلابدان سونرا و آنا ديليميزده قزئت و درگيلر بوراخيلان زامان آذربايجان ادبياتيندان و آذربايجانين موختليف بؤلگه لرينده ياشايان گئچميش و يا معاصير شاعير و اديب اينسانلاردان آد گئديرديسه ساوا، همدان و اراك بؤلگه‌لرينده ياشايان ديلداشلاريميزين ايچيندن دوغما توٍركو ديليميزده اثر يارادان هئچ بير شاعيرين آدي قولاغيميزا دگمه‌ميشدي.بئله بير مسئله منه و دوغما ادبياتيميزا اوٍركدن باغلي بير چوخلو اينسانلاريميزا بير نيسگيل كيمي اولموشدو. لاكين اينقيلابين غلبه سيندن بير نئچه آي سونرا دوٍنيا شؤهرتلي جرّاح و عاليم دوٍكتور جواد هيئت و “ايرانين عمومي رابطه‌لر آتاسي”(پدر روابط عمومي ايران) عنوانيني قازانان دوكتور حميد نطقي تلاشي ايله باشلايان “وارليق” مجله سينين ايكي ايل چاپيندان گئچندن سونرا، تخصّص باخيميندان عدليه وكيلي اولان بير شخص ده وارليق مجله سينين يازارلار بيرليگي سيراسينا داخيل اولدو.وارليق درگيسينين يئني يازارلار عضوو ساييلان عدليه وكيلي “ساوا”شهرينين قاراغان بؤلگه‌سينين “بندامير” كندينده دوٍنيايا گؤز آچميش و تهران‌دا ياشاييردي، بو اينسان “علي كمالي” آديندا بير سويداشيميزايدي.علي كمالي وارليق مجله‌سينه آياق قويان گوٍندن، وار قوّه‌سي ايله بوگونكو “مركزي ” و “همدان” اوستانلاري آدلانان لاكين تاريخي آذربايجانيميزين گوٍنئي بؤلومو اولان ساوه، اراك و همدان منطقه‌سينين آناديليميزده كي ادبيات و فولكلور اثرلريني توپلاييب وارليق اوخوجولارينا و وارليق مجله‌سي يولو ايله توٍرك دوٍنياسينا تانيتديرماغا چاليشدي.علي كمالي نين چاليشماسي نتيجه‌سينده ايكي يوٍز ايله ياخين غوربت توزو آلتيندا قالميش “تيليم خان” اينجيسي پارلاماغا باشلادي و تيليم خان آدي آذربايجان ادبياتي و مدنيّتي سيماسيندا بير پارلاق اولدوز اولدو.بئله ليكله تيليم خان يالنيز آذربايجان ادبياتيندا يوخ بلكه توٍرك دوٍنياسي ادبياتيندا اؤزونه لاييقلي يئر قازاندي و آذربايجان شعر صنعتي نين گوٍنئي بؤلومونون، يعني ساوا، اراك و همدان بؤلگه لري نين ايكي يوٍز ايلليك ميراثي “تيليم خان” آدي آلتيندا ثبت اولدو.علي كمالي اؤز چاليشمالاريني يالنيز همدان، ساوا و اراك بؤلگه‌لرينه محدودلاشديرماييب، قشقايي تووركلري نين ادبياتي ساحه‌سينده ده چاليشاراق اؤلكه داخيلينده و خارج اؤلكه‌لرده قورولان كنگره‌لرده و كنفرانس‌لاردا اشتراك ائديب، معروضه‌لر وئردي.مركزي ايران توٍركلرينين و يا اؤزو دئديگي كيمي دئسك “داغيناق توٍركلرين نماينده‌سي” و تمثيلچيسي كيمي چيخيش ائدن علي كمالي آرديجيل چاليشمالاري ايله توٍرك بؤلگه‌لري ساييلان تاريخي عيراق-عجم و حتّي قشقايي بؤلگه‌لري نين شعر و فولكلوريك چيچكلرينيده توٍرك دوٍنياسينين ادبيات گولوستانينا آرتيردي.علي كمالي بو چاليشمالاري تكميللشديرمك اوٍچون “شهريار درنگي” يارديمي ايله ايلك دفعه ۱۳۷۰ -جي ايل و ايكينجي دفعه ۱۳۷۱ -جي ايل “تيليم خان كنگره‌سي” آدي آلتيندا آذربايجانين تانينميش شاعير، يازيچي محقّق و اديب شخصيتلريني او جومله دن: پروفئسور محمدتقي زهتابي، پروفئسور غلامحسين بيگدلي، دوكتور محمدعلي فرزانه، دوكتور جواد هيئت و باشقالاريني بو كنگره‌يه دعوت ائديب ايكي گوٍنلوك يئل آباد، مرغئي و جوشقان كندلرينده كئچيريلن عظمتلي مراسيمده تيليم‌خان ياراديجيليغيني و اونون دوغوم يئري مرغئي كنديني و تيليم‌خانين مزارينين هانسي مكاندا اولدوغونو كنگره ايشتيراكچيلارينا تانيتديردي.علي كمالي نين تيليم خان حاققيندا اوزون اوزادي آرزولاري وارايدي، تأسّوفله ۱۳۷۵ـ جي ايل اونون واقتسيز اؤلومو بو آرزولارا چاتماغا فورصت وئرمه‌دي.۱۳۷۵-ينجي ايلدن سونرا، اون ايله ياخين يئنه غريبليك فضاسي تيليم خان يوردونو آلدي و علي كمالينين يئري بوش قالدي، لاكن تيليم خان يوردونون باشقا بير غئيرتلي و ايناملي اوولادينين آياق مئيدانا قويماسي و ۱۳۸۶-جي ايل حكيم تيليم خان ديوانينين چاپ اولماسيلا گؤزلريميز ايشيقلاندي.تيليم خان ديواني چاپ اولماقلا گنج مهندس اسدالله اميري نين آدي دا آذربايجانلي شاعير، يازيچي، تدقيقاتچي و اديبلري يانيندا تانينماغا باشلاندي، چونكو ايلك دفعه اولاراق “حكيم تيليم خان ديواني”نين چاپ اولماسي اونون چكديگي آغير زحمتلر سايه‌سينده مومكون اولموشدور.تانرييا شوكور اولسون ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ –جي ايللرده قورولان كنگره لرين داوامي، ائلينه، ديلينه و ميللي وارليغينا آرخالانان سايين اسدالله اميري و حورمتلي مرغئي اهاليسي و منطقه‌نين خيرخواه اينسانلارينين تلاشي ايله بو گونده”تيليم خان كنگره سي”آدي ايله گئچيريلمكده‌دير. نه ياخشي كي بو معنوي قورولتايدا ايشتيراك ائتمك او دا اون اوچونجو (هجري)قرنين تورك ديلي و فولكلورو اوستادي تيليم خانين دوغولوب بوآتديغي و شعر صنعتينه ماليك اولدوغو مرغئي كندينده ۱۳۷۰و ۱۳۷۱-ينجي ايل كيمي يئنه ده منه نصيب اولدو.آرزو ائديرم وطنيميزين بويوك شاعير و ائل اوزاني”تيليم خان”ين مزاري اونون شخصيتيننه لاييق درجه‌ده تيكيلسين و تيليم خانين مزاري‌نين آبيده‌سي آذربايجانيميزين دونيا شوهرتلي شاعيري اوستاد شهريار و قارداش توركمن شاعيري “مختوم قولو فراغي” مزاري نين آبيده‌سي كيمي تاريخي آذربايجانين گونئي بؤلومو اولان ساوه، همدان، اراك منطقه سينين سيمبولو كيمي تانينسين، چونكو بوگون آرتيق تيليم خان آذربايجان ادبياتي و تورك دونياسي ادبياتيندا تانينميش بير شخصيت اولموشدور.ساوا منطقه سينين اوستاد شاعيري تيليم خان ۱۱۷۶-جي هجري قمري ده مرغئي كندينده دونيايا گؤزآچميش و ۱۲۴۶-جي ايلده يئتميش ياشيندا همين مكاندا وفات ائتميشدير.شاعير اوزان تيليم خان اؤزونو تانيتديرماق اوچون بئله دئيير:اولکه ميز عيراقدير شهريميز ساوامزلقان چاييندان گؤتوردوم هاواعاشيقلار دردينه ائيله‌رم داوامن طبيبم هيندوستاندان گليرم……بيلَنلر بيلسين‌لر من “تئليم” خانامبيلمه ينلر بيلسين گوهرم کاناممرغئي ساکيني اصلي تورکمانامگزه-گزه بو جهاندان گليرمهجري قمري سكگيزينجي قرنين مشهور تاريخجيسي حمدالله مستوفي آذربايجان محدوده‌سيني جنوبدان عيراق عجم، شمال و شمال غرب دن گورجيستان و ائرمنيستان و غرب و جنوب غرب دن كوردوستان اولدوغونو آچيقلاميشدير ، عين حالدا زين المجالس و زين العابدين شيرواني، آذربايجان محدوده سيني گونئي دن عيراق-عجم آدلانميشدير .عين حالدا ۳۵۲-ينجي هجري قمري ده دري ديلينده يازيلان”بلعمي”تاريخينده آذربايجان محدوده سي بئله ترسيم اولوب:“… همداندان توتوب، ابهر و زنگاندان كئچندن سونرا، سونو خزرلر دربندينه چاتان محدوده كي بوتون شهرلره آذربايجان دئييلير” .بئله ليكله معلوم اولور عيراق-عجم بؤلگه‌سي و بو بؤلگه ايچينده يئرلشن اراك، همدان و ساوا شهرلري و ساوا شهرينه تابع اولان مرغئي كندي “تاريخي آذربايجان”محدوده سينده يئرلشن شهر و كندلر سيراسيندادير.تيليم خان شعرلرينده اؤزونه “اصلي توركمانام” دئمكله اصيل و خاليص توٍرك اولدوغونا افتخار ائدير، چونكو توٍركمان سؤزو همان “توٍرك”سؤزو آنلاميندادير.اوروپالي تاريخچي راجر سيوري”صفويلر باره ده”آدلي كيتابيندا يازير:“قيزيلباش توركلري و يا دوزگون دئسك توركمانلار، صفويلري حكومته چاتديران اَلي قيلينجلي و گوجلو اينسانلارايديلر” .عين حالدا ايندي ده عراقدا ياشايان توركلر اؤزلريني توركمان آدلانديريرلار، لاكين بيز ياخشي بيليريك عراق توركمانلاري‌نين ديلي آذربايجان توركجه سينين بير قولودور.بو فاكتلار گؤستريركي، حكيم تيليم خاندا اؤزونو توركمان آدلانديرماقلا اوز توركلويونو و بو توركلويه گوونديگيني و افتخار ائتديگيني بيلديرمك ايسته‌ييرميش.تيليم خان ياراديجيليغيندا درين مضمونلو مذهبي شعرلر، ليريك، جيناس قوشمالار، گرايلي‌لار، جيغالي تجنيس‌لر و آتابابا مثل‌لريندن آلينميش و اونا آرتيريلميش باشقا درين معنالي سؤزلرله دولودوركي بونلارين هاميسيني آراشديرماق و تجزيه-تحليل ائتمك اؤزل بير زامان و موقعيت طلب ائديركي، آرزو ائديرم باشقا عاليملريميز بو حاقدا چاليشسينلار اوجوركي، بؤيوك عاليم و تانينميش اديب و محقّق رحمتليك پروفئسور زهتابي”تئليم خان حياتي و ياراديجيليغي” كيتابيندا ايلك دفعه اولاراق بو ايشي گؤرموشدور.معروضه‌مه حكيم تيليم خانين بو شعري ايله سون قوياراق، تيليم خان مزاري اوستونده گؤزل و تيليم خانا لاييق بير آبيده‌نين دوزلمه سينه، مرغئي كندي ساكينلرينه، منطقه اهاليسينه، ائلينه و ميللتينه باغلي آيدين اينسانلارا موحكم اراده و باشاريلار آرزولاييرام.تيليم دييه‌ر سيرداش گركبيراها بير يولداش گركدار گونومده قارداش گرك
اتک يازيلار۱- دوكتور هيئت ۱۳۷۰جي ايلده و دوكتور فرزانه، پروفئسور زهتابي و پروفئسور بيگدلي ۱۳۷۱ جي ايل كنگره سينده اشتراك ائتميشديرلر۱- “تركان و بررسي تاريخ و …”كيتابي-يازار:حسن راشدي-انديشه نو نشرياتي –صحيفه ۲۸۹و ۲۹۰۲- ه م –ه صحيفه لر۳- همان كيتاب- ص ۲۸۷۴-”در باب صفويان”-راجر مردين سيوري-چئويرن:رمضان علي روح اللهي-مركز نشري-۱۳۸۰-ص ۲۶۰

0 Comments:

Post a Comment

<< Home