آشنايي با قيزقلعه ساوه

آشنايي با قيزقلعه ساوه
بوز آی ۵, ۱۳۸۶



گردشگری- همشهري‌آنلاين:
يكي از مهمترين آثار شگفت‌انگيز معماري كشور در مناطق مرتفع و سخت گذر ايران در دوره باستان كه تاكنون ناشناخته مانده قيز قلعه ساوه مي‌باشد.
عظمت بنا و فلسفه وجودي ساخت آن دراين منطقه به حدي جالب است كه مي‌توان از آن به عنوان يكي از منابع مهم جذب گردشگر بين‌المللي به استان مركزي و همچنين معرفي دستاوردهاي معماري ملي و باستاني ايران قديم اشاره كرد.


قصر، عبادتگاه و دژ دفاعي قلعه دختر ساوه بر روي صخره بلندي مشرف به دشت ساوه بنا شده كه از سه طرف شرق، غرب و جنوب بوسيله صخره‌هاي متعدد ديگري احاطه شده‌است.

از نماي شمالي قلعه سه قله صخره‌اي بلند مشاهده مي‌شود كه قصر و قلعه در نوك قله‌اي كه در وسط قرار گرفته ساخته شده و اين قلعه از جاده ساوه به همدان و از تمامي دشت و شهر ساوه قابل رويت است.

در دو طرف صخره قيز قلعه دو رودخانه كوچك جاري است، رودخانه ضلع شرقي دايمي، اما رودخانه‌اي كه در ضلع غربي قرار دارد به صورت فصلي است.

نزديكترين آبادي به قلعه، روستاي قيز قلعه است كه از منابع آبي اين دو رودخانه تغذيه مي‌شود، بعداز قيزقلعه، روستاي سرخده‌است كه در كنار رودخانه قره‌چاي قرار دارد و قلعه از روي پل سرخده به راحتي قابل ديد است.

قلعه از دو بخش اصلي دژدفاعي و قصر تشكيل شده كه در مجموع حدود ۳۰۰۰ متر مربع مساحت دارد.

براي رسيدن به قلعه مي‌توان باوسيله نقليه سواري تا پاي دامنه صخره رفت، و سپس مسافتي حدود ‪ ۳۰۰‬متر را بايد پياده طي كرد تا به دروازه اصلي ورود به قلعه رسيد.

دروازه ورودي در ضلع‌شرقي صخره قرار دارد كه بعداز عبوراز رودخانه كوچك، بقاياي ديواره دروازه كه از سنگ و ساروج ساخته شده است ديده مي‌شود.


با عبور از اين دروازه بايد حدود ي۱۰۰ متر دامنه شيب دار ضلع جنوب شرقي صخره را براي رسيدن به نوك قلعه كه ساختمان اصلي قصر(نيايشگاه) قرار دارد را طي نمود، شيب دامنه جنوب شرقي حدود ‪ ۶۰‬درصد است.

تمامي ديوراه صخره به صورت پرتگاه مي‌باشد و هر نقطعه‌اي كه احساس مي‌شده مي‌توان از آن عبور نمود باسنگ وساروج تا بالاي صخره بسته شده است، به طوري كه هيچ راه نفوذي از سه ضلع شمالي، شرقي و غربي به درون قلعه وجود ندارد.

ورود به قلعه از طريق چند راه پله سرپوشيده صورت مي‌گرفته كه با مهارت ويژه‌اي استتار شده‌اند و استتار راه پله‌ها با ساختن ديوراي از لاشه سنگ و ساروج درست در امتداد ديواره‌هاي صخره صورت گرفته است.

پنج راه‌پله پشتي بنا و دو راه‌پله درغرب بنا كه دركنار پرتگاه در ارتفاع چندمتري از سطح رودخانه ساخته شده به اتاقهاي تعبيه شده در دل صخره منتهي مي‌شوند.

ازپله‌هاي پشت بنا براي ورود و خروج محافظان و نگهبانان استفاده مي‌شده و از پله‌هاي غربي براي وررد و خروج مقامات به‌داخل قلعه و حمل آذوقه استفاده مي‌شده‌است.

در مقابل راه پله‌هاي غربي و بر روي صخره مقابل راه باريكي وجود دارد كه محل رفت وآمد ساكنان قلعه بوده و اتاقهاي قلعه تو درتو و به‌يكديگر ارتباط داشته‌اند.

باتوجه به ارتفاع ديواره و طاقهاي فرو ريخته احتمال مي‌رود كه بناي قصر داراي طبقه دوم ‌و سوم هم بوده و در سمت دروازه ورودي، بناي ديگري وجود دارد كه احتمالا براي عبادتگاه مورد استفاده بوده و اين مكان داراي محرابي به سوي دشت ساوه (درياچه قديمي ساوه) و در جهت خلاف قبله مي‌باشد.

در اطراف كاخ اصلي حفره‌هاي متعددي براي ذخيره آب ساخته شده و لوله‌هاي سفالي شكسته‌اي در اين مجموعه يافت شده كه نشانگر استفاده از شبكه آبرساني و فاضلاب مي‌باشد.

بناي قيز قلعه كاملا بر دشت ساوه مسلط بوده وداراي چهار برج ديده‌باني در ضلع شمالي، غربي و شرقي است كه از ميانه صخره تا بالاي آن با سنگ و ساروج كار شده‌است.

اما از نظر قدمت و كاربرد بنا، بر اساس اسناد و مدارك تاريخي و تحقيقات به‌عمل آمده درخصوص قلعه‌هاي دختر ساخته شده درايران مي‌توان به سوابق معابد آناهيتا و مهر پرستي ايرانيان اشاره نمود.

بر اساس اين تحقيقات، قلعه دختر ساوه نيايشگاهي براي عبادت و احترام به آب و ناهيد در پيش از اسلام و قبل از خشكيدن درياچه ساوه در دوره ساسانيان بوده، محراب ساخته شده بر روي درياچه قديمي ساوه در قلعه اين احتمال را بيشتر مي‌كند.

بناي تاريخي قيز قلعه در تاريخ ‪ ۱۳۸۲/۲/۹‬به شماره ‪ ۸۶۰۰‬در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده‌است.

از ديگر قلعه‌هاي تاريخي استان مركزي مي‌توان به قلعه‌هاي حاج وكيل اراك، آردمين غرق آباد در ‪ ۵۶‬كيلومتري جاده ساوه به همدان، الوير روستاي ساوه، اسماعيليه بر روي كوه قره‌داغ در ‪ ۳۵‬كيلومتري جنوب‌غربي ساوه، جمشيدي نيمور محلات، آقاخان محلاتي شهر محلات و خسرواني محلات اشاره نمود.

راههاي دسترسي: جاده ساوه به همدان، روستاي سرخده، عبور از ميان روستا و عبور از پل ساخته شده بر روي رودخانه قره چاي، حركت به سوي روستاي قيز قلعه و عبور از ميان روستا وطي مسير حدود يك هزار و ‪ ۵۰۰‬متر كه تماما با وسيله نقليه سواري قابل انجام است، فاصله قيز قلعه تا ساوه حدود ‪۲۳‬ كيلومتراست.