محمد کاتب ساوی قرن هفتم هجری

نگاهی به تاریخ وادبیات ترکان در ایران (3)

http://ozan2007.blogfa.com/post-148.aspx

اگر چه از کاتب ساوی هیچ اثر مکتوبی به دست ما نرسیده است،لیکن کار ارزشمند وی در استنساخ دیوان لغات الترک موجب شده است که جهان علم بخصوص دانشمندان ترک پژوه همواره خودرا مدیون وی بدانند،دیوان لغات الترک اثر ارزشمند وکم نظیر محمود کاشغری است که در قرن پنجم هجری در بغداد وبه زبان عربی تالیف شده است . این کتاب دارای نزدیک به نه هزار لغت ترکی و764 مصراع شعر ترکی ونیز حدود هزار مثل ترکی است .به گفته ارجیلاسون شعرهای این کتاب خود یک آنتولوژی (گلچین)ارزشمند هسنتد که بیشتر در قالب قوشما سروده شده اند.علاوه برآن کاشغری گرامر زبان ترکی را نیز در این کتاب توضیح داده است. از دیگر فواید این کتاب اشاره به آیین های ترکان ونیز نام قبایل ،نام بعضی از شاعران باستانی ترک و... است .کاشغری دراین کتاب علاوه بر توضیح وتبیین لغات وگرامر زبان ترکی به بررسی تفاوت لهجه های متعدد ترکی نیز پرداخته است . از لهجه های ترکی بررسی شده دراین کتاب میتوان به قبچاق ،اوغوز(ترکی آذربایجانی واستانبولی)ترکی بلغاری وپچنک اشاره کرد.کاشغری کتابی نیز درنحوزبان ترکی تالیف کرده است که این کتاب به دست ما نرسیده است .کارکاتب ساوی ازاین جهت ارزشمند است که اگر نسخه مستنسخ او به دست ما نمیرسید دیوان لغات الترک نیز مثل جواهر النحو برای همیشه از بین میرفت. کاتب ساوی آنگونه که خو.د مینویسد اهل ساوه ومقیم دمشق است .نام کامل او محمد بن ابی بکر بن ابی الفتح الساوی ثم الدمشقی است .به نوشته وی در آخرین صفحه دیوان لغات الترک وی این نسخه را از روی نسخه ای استنساخ کرده است که آن نسخه به خط خود علامه کاشغری بوده است . کاتب ساوی استنساخ این اثر بزرگ را در یکشنبه 27 شوال 664 به پایان برده است .با اینکه تنها یک نسخه از دیوان لغات الترک به دست ما رسیده است اما دانش کاتب ساوی در زبان عربی وترکی،همچنین حسن دقت ووسواس وی دردرست نویسی دیوان لغات الترک به حدی است که مارا نسبت به وجود نسخ دیگر کم نیاز میکند.گفتنی است اشخاص منسوب به ساوه در زبان عربی معمولا به صورت ساوی یا ساوجی به این شهر منسوب میشوند،چنانکه جلال الدین سیوطی در کتاب خود لب اللباب فی تحریر الانساب مینویسد: الساوی الی ساوه مدینه بین الری وهمدان :ساوی منسوب به شهر ساوه واقع در بین همدان وری است (لب اللباب ،ص131)ویاقوت حموی در مجم البلدان نویسدLوالنسبة الی الساوه ساوی وساوجی : منسوبین به ساوه به صورت ساوجی وساوی خوانده میشوند)(معجم البلدان ج3ص179)